Phổi là cơ quan tuyệt vời và làm việc cực kỳ chăm chỉ. Nhưng phổi cũng không tránh khỏi sự thoái hóa (lão hóa) của thời gian. Khi bạn già đi, phổi của bạn cũng vậy và sẽ rất hữu ích nếu bạn hiểu phổi của bạn thay đổi như thế nào, điều gì là tự nhiên và điều gì có thể là tín hiệu cho thấy bạn cần gặp bác sĩ để được tư vấn và thăm khám.

1. Mối quan hệ giữa phổi và quá trình lão hóa

Giữa phổi và quá trình lão hóa có quan hệ mật thiết và phức tạp. Khi cơ thể lão hóa, phổi cũng trải qua nhiều thay đổi ảnh hưởng đến chức năng hô hấp. Các cơ hoành và cơ liên sườn suy yếu, khiến việc thở trở nên khó khăn hơn. Dung tích phổi giảm dần, làm giảm khả năng trao đổi khí và cung cấp oxy cho cơ thể. Các phế nang, nơi diễn ra trao đổi khí, cũng mất dần tính đàn hồi, làm giảm hiệu quả hô hấp. Đồng thời, khả năng tự làm sạch của phổi kém đi, tăng nguy cơ nhiễm trùng và các bệnh hô hấp. Tất cả những thay đổi này khiến phổi dễ bị tổn thương hơn trước các yếu tố gây hại từ môi trường và tăng nguy cơ mắc các bệnh hô hấp mạn tính khi tuổi tác tăng lên.

2. Các biểu hiện của quá trình lão hóa ở phổi.

2.1. Giảm lượng khí thở ra tối đa

Tăng FRC và RV, giảm VC nhưng TLC không đổi. Khả năng khuếch tán hấp thụ oxy giảm. PO2 và SpO2 giảm làm giảm tỷ số V/Q nhưng PCO2 không giảm

Chức năng phổi có thể được chia thành ba loại:

• Đo phế dung để đánh giá tốc độ dòng động. 
• Thể tích thở ra gắng sức trong một giây (FEV1) dung tích sống gắng sức (FVC).
• Tỷ lệ FEV-1/FVC. 

Tốc độ dòng động phụ thuộc vào thể tích phổi. Thể tích tĩnh của phổi bao gồm tổng dung tích phổi (TLC), dung tích sống (VC), thể tích cặn (RV) và dung tích cặn chức năng (FRC). Sự trao đổi khí qua màng mao mạch phế nang được đo bằng khả năng khuếch tán của carbon monoxide (DLCO). Các xét nghiệm chức năng phổi được báo cáo là % dự đoán so với các cá nhân cùng độ tuổi, giới tính và chiều cao.

FEV1

Các yếu tố làm giảm FEV1: Hút thuốc lá, khí phế thũng viêm PQ mạn, hen, khò khè, tiếp xúc dị nguyên nơi làm việc                                              

Các yếu tố làm giảm dung lượng phổi:

Thể tích phổi phụ thuộc vào kích thước cơ thể, đặc biệt là chiều cao. Tổng dung tích phổi (TLC) được điều chỉnh theo tuổi sẽ không thay đổi trong suốt cuộc đời. Dung tích cặn chức năng và thể tích cặn tăng theo tuổi, dẫn đến dung tích sống thấp hơn.

Trao đổi khí ở phổi xảy ra qua màng mao mạch phế nang. Nó được đo bằng khả năng khuếch tán của carbon monoxide (DLCO). DLCO phụ thuộc vào thể tích phổi (TLC) và thông khí phế nang. Sự khuếch tán qua bề mặt phân cách phế nang-mao mạch tỷ lệ thuận với bề mặt phế nang và tỷ lệ nghịch với độ dày màng phế nang-mao mạch. Stam và cộng sự (1994) đã nghiên cứu ảnh hưởng của tuổi tác đến khả năng khuếch tán ở 55 đối tượng khỏe mạnh (tuổi ≥70 tuổi, n=3) và cho thấy sự suy giảm DLCO theo tuổi được điều chỉnh theo thể tích phế nang. Điều này cho thấy sự thay đổi trong màng mao mạch phế nang là cơ chế tiềm năng, mặc dù chưa được chứng minh.

Khó thở khi gắng sức, béo phì hoặc suy dinh dưỡng, thay đổi huyết áp, ECG bất thường, phù mắt cá chân, ĐTĐ đang dùng thuốc uống, trước các PT ngực

2.2. Chất lượng cơ hô hấp giảm.

Chất lượng cơ hô hấp giảm khi sức cơ hoành giảm. Thông thường ở người cao tuổi sẽ giảm 25% khi đo chỉ số MIP. 

Chỉ số MIP là “Maximum Inspiratory Pressure” (Áp suất hít vào tối đa). Đây là một chỉ số được sử dụng để đo lường sức mạnh và sức cơ hoành của cơ hoành (mô cơ hoành) của phổi. Chỉ số này thể hiện áp suất tối đa mà một người có thể tạo ra trong phổi khi hít vào hơi. Đây là một thước đo quan trọng để đánh giá sức mạnh của cơ hoành và khả năng hít thở của cá nhân. Đây là một chỉ số quan trọng trong chẩn đoán và theo dõi các bệnh lý ảnh hưởng đến hệ thống hô hấp, như bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD), bệnh cơ bản của cơ hoành, và trong quá trình phục hồi sau phẫu thuật hoặc bị thương của hệ thống hô hấp. 

2.3. Thành ngực cứng hơn

Việc làm cứng lồng ngực do vôi hóa lồng ngực và chứng gù lưng do tuổi tác do loãng xương làm giảm khả năng giãn nở của lồng ngực trong thì hít vào và đặt cơ hoành vào tình thế bất lợi về mặt cơ học để tạo ra sự co bóp hiệu quả. 

2.4. Sức đàn hồi ở phổi

Sức đàn hồi của phổi là một yếu tố quan trọng trong chức năng hô hấp của phổi. Khi phổi bị mất sự tăng sức đàn hồi (làm giảm compliance), điều này có thể dẫn đến khó thở và các vấn đề về hô hấp.

Ngược lại, nếu phổi có sự tăng sức đàn hồi (lung compliance tăng), điều này có thể là dấu hiệu của sự phục hồi sau phẫu thuật hoặc bệnh lý, hoặc có thể là kết quả của việc điều trị để giảm sự viêm hoặc một số tình trạng khác ảnh hưởng đến sự co giãn của phổi.

2.5. Điều hòa hô hấp giảm giảm oxy mô, tăng CO2

Một trong các biểu hiện lão hóa ở phổi là tình trạng khó thở và phản ứng với tình trạng thiếu oxy và tăng CO2. Thông khí phút (VĖ, Vė, hoặc MV, Minute ventilation) là một sản phẩm của thể tích hít vào mỗi hơi thở và nhịp thở trong một phút, giống hệt nhau ở người trẻ và người già. Không có sự thay đổi về thể tích khí lưu thông theo tuổi và những người lớn tuổi duy trì mức thông khí phút cần thiết bằng cách tăng nhịp hô hấp. Phản ứng thông khí khi giảm áp lực oxy hoặc tăng áp lực carbon dioxide bị suy giảm rõ rệt ở người lớn tuổi.

2.6. Tăng kháng lực đường dẫn khí

Tăng kháng lực đường dẫn khí (airway resistance) là một thuật ngữ trong lĩnh vực hô hấp, đề cập đến mức độ khó khăn trong việc thông khí qua các đường dẫn khí (như ống khí quản, phế quản và các nhánh phế quản) từ phế nang ra môi trường bên ngoài.

Kháng lực đường dẫn khí phụ thuộc chủ yếu vào độ co mắt của cơ hoành (mô cơ hoành) và đặc tính vật lý của hơi thở. Nó có thể tăng lên do nhiễm trùng, viêm, hoặc do tắc nghẽn của các đường dẫn khí. Điều này có thể gây ra cảm giác khó thở, mệt mỏi khi hít thở, và làm giảm hiệu suất hô hấp của cơ thể.

Để đo lường kháng lực đường dẫn khí, thường sử dụng các thiết bị đo hô hấp và các kỹ thuật lâm sàng phù hợp. Điều trị tăng kháng lực đường dẫn khí thường liên quan đến điều trị gốc bệnh, giảm viêm hoặc mở rộng các đường dẫn khí để cải thiện lưu lượng không khí và hô hấp cho bệnh nhân.

3. Thử nghiệm gắng sức

Theo Karen L. Wood, MD, Grant Medical Center, Ohio Health có hai hình thức thử nghiệm gắng sức phổ biến nhất dùng để đánh giá rối loạn hô hấp là:

• Nghiệm pháp đi bộ 6 phút.
• Nghiệm pháp gắng sức hô hấp tim mạch.

3.1. Nghiệm pháp đi bộ sáu phút

Thử nghiệm đơn giản này đo khoảng cách tối đa mà bệnh nhân có thể đi bộ theo tốc độ riêng của họ trong 6 phút. Bài kiểm tra đánh giá năng lực chức năng toàn bộ nhưng không cung cấp thông tin cụ thể về các hệ cơ quan riêng biệt liên quan đến khả năng tập thể dục (ví dụ: tuần hoàn, hô hấp, huyết học, cơ xương khớp). Nghiệm pháp này cũng không đánh giá được nỗ lực của bệnh nhân. Nó được sử dụng để đánh giá tình trạng trước và sau phẫu thuật ở các bệnh nhân ghép phổi và phẫu thuật giảm thể tích phổi, để theo dõi đáp ứng với các can thiệp điều trị và phục hồi chức năng hô hấp, dự đoán tỷ lệ tử vong và mắc bệnh ở bệnh nhân có các rối loạn về tuần hoàn và hô hấp.

3.2. Nghiệm pháp gắng sức hô hấp tim mạch (CPET)

Thử nghiệm trên máy tính này cung cấp những phân tích từng hơi thở về trao đổi khí hô hấp, chức năng tim khi nghỉ ngơi và trong thời gian tập thể dục, cường độ được tăng dần cho đến khi các triệu chứng làm giới hạn bài kiểm tra. Thông tin về luồng khí thở, mức tiêu thụ oxy, sản xuất carbon dioxide và nhịp tim được thu thập và sử dụng để tính toán các biến số khác. Khí máu động mạch cũng có thể được lấy mẫu. Bài tập được thực hiện trên máy chạy bộ hoặc máy đạp xe đạp; các máy đạp xe đạp có thể được ưa thích hơn bởi vì tỷ lệ hoạt động có thể được đo trực tiếp và bài kiểm tra ít bị ảnh hưởng bởi béo phì.

CPET chủ yếu xác định liệu bệnh nhân có giảm hay không khả năng tập thể dục tối đa (VO2max) và cho thấy các nguyên nhân có thể. CPET được sử dụng để xác định những hệ cơ quan nào góp phần vào các triệu chứng khó thở khi tập luyện, cản trở thể lực và ở mức độ nào. Thử nghiệm cũng nhạy hơn để phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm hoặc cận lâm sàng so với các xét nghiệm ít toàn diện hơn được thực hiện khi nghỉ ngơi. Một số ứng dụng của thử nghiệm này như:

• Đánh giá khả năng tập thể dục để đánh giá mức độ tàn tật
• Đánh giá trước phẫu thuật
• Xác định xem các triệu chứng khó thở là do các vấn đề về tim hay phổi ở những bệnh nhân có rối loạn ở cả hai hệ thống cơ quan này.
• Lựa chọn người cho cấy ghép tim
• Đánh giá tiên lượng trong một số rối loạn (ví dụ: bệnh tim, rối loạn mạch máu phổi và xơ nang)

CPET cũng có thể giúp đánh giá các đáp ứng đối với các can thiệp điều trị và giúp hướng dẫn các bài tập thể dục trong các chương trình phục hồi chức năng. Dựa trên các đáp ứng với điều trị hoặc tiến triển bệnh, CPET ở giai đoạn ổn định bao gồm ít nhất 6 phút làm việc liên tục ở mức 50 đến 70% mức độ làm việc tối đa đạt được trong một CPET gắng sức tối đa có thể hữu ích hơn một thử nghiệm CPET gắng sức tối đa, tăng dần. Đánh giá lặp lại chỉ số này theo thời gian giúp cung cấp dữ liệu so sánh và nhạy với sự cải thiện hoặc suy giảm chức năng tim phổi.

Nhiều biến số được đánh giá trong suốt quá trình thực hiện CPET và không có một chỉ số đơn độc nào chẩn đoán nguyên nhân gây ra sự hạn chế gắng sức. Thay vào đó, người ta sử dụng cách tiếp cận kết hợp cả dữ liệu lâm sàng, các xu hướng trong quá trình tập thể dục và nhận biết các đáp ứng sinh lý cơ sở.

4.    Biện pháp giúp ngăn ngừa và làm chậm tiến trình lão hóa ở phổi

Để duy trì sức khỏe tốt cũng như làm chậm lại quá trình lão hóa tự nhiên của cơ thể thì Thẩm mỹ CC có một số lời khuyên bổ ích như sau:

4.1. Ngưng hút thuốc: Hút thuốc làm tổn thương phổi của bạn và sẽ làm tăng thêm tác động của lão hóa. 

4.2. Tránh sống ở nơi bị ô nhiễm không khí 

Không khí bị ô nhiễm có thể ảnh hưởng đến phổi của bạn. Khói thuốc thụ động, ô nhiễm không khí ngoài trời, hóa chất trong nhà và nơi làm việc và radon đều có thể gây ra hoặc làm nặng thêm bệnh phổi.

4.3. Tập thể dục

Tập thể dục cải thiện sức khỏe phổi bằng cách tăng dung tích phổi và hiệu quả hô hấp, giúp hít thở sâu hơn và làm mạnh cơ hoành. Nó cũng làm sạch phổi, loại bỏ chất nhầy và bụi bẩn, giảm nguy cơ mắc các bệnh hô hấp như viêm phổi và hen suyễn, từ đó nâng cao sức khỏe hệ hô hấp.

4.4. Theo dõi cân nặng của bạn

Mỡ bụng có thể cản trở khả năng giãn nở hoàn toàn của cơ hoành. Sự kết hợp giữa ăn uống lành mạnh và tập thể dục sẽ tăng gấp đôi lợi ích cho phổi của bạn.

4.5. Thức dậy 

Nằm trên giường quá lâu sẽ khiến chất nhầy và chất lỏng tích tụ trong phổi, có thể gây hại cho dung tích phổi.

4.6. Nên thăm khám sức khỏe của phổi ở các cơ sở y tế hằng năm 

Kết luận

Lão hóa phổi là một quá trình tự nhiên nhưng có thể được làm chậm lại thông qua các biện pháp chăm sóc sức khỏe đúng đắn. Tập thể dục đều đặn, không hút thuốc, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh và tránh môi trường ô nhiễm là những yếu tố quan trọng giúp bảo vệ và duy trì chức năng phổi. Bằng cách thực hiện những biện pháp này, chúng ta có thể nâng cao chất lượng cuộc sống và giảm thiểu các vấn đề về hô hấp khi tuổi tác ngày càng cao. Việc chăm sóc sức khỏe phổi từ sớm không chỉ giúp duy trì hệ hô hấp khỏe mạnh mà còn góp phần vào việc sống lâu và sống khỏe.